Postępowanie dowodowe stanowi kluczowy element każdego procesu sądowego, w którym strony dążą do udowodnienia swoich twierdzeń przed sądem. W kontekście polskiego systemu prawnego, a w szczególności w sprawach cywilnych, procedura ta jest regulowana przez Kodeks Postępowania Cywilnego (KPC). Artykuł 235 KPC pełni fundamentalną rolę w tych regulacjach, określając zasady przeprowadzania dowodów przez sąd. Przyjrzyjmy się bliżej temu zagadnieniu, jego praktycznym aspektom i znaczeniu dla stron postępowania.
Czym jest postępowanie dowodowe w świetle KPC?
Postępowanie dowodowe to część procesu cywilnego, w której sąd gromadzi i analizuje materiał dowodowy niezbędny do rozstrzygnięcia sprawy. Jego celem jest ustalenie faktów istotnych dla rozwiązania sporu. Zgodnie z fundamentalną zasadą wyrażoną w art. 6 Kodeksu Cywilnego, ciężar dowodu spoczywa na stronie, która z danych faktów wywodzi skutki prawne.
W ramach postępowania dowodowego sąd może przeprowadzić różnorodne dowody, takie jak:
- Przesłuchanie świadków
- Opinie biegłych
- Oględziny
- Dokumenty
- Przesłuchanie stron
Każdy z tych środków dowodowych ma swoje specyficzne procedury przeprowadzania, które szczegółowo reguluje KPC. Artykuł 235 zajmuje wśród tych przepisów szczególne miejsce, gdyż określa ogólne zasady dotyczące miejsca i sposobu przeprowadzania wszystkich rodzajów dowodów.
Artykuł 235 KPC – istota i znaczenie
Artykuł 235 KPC reguluje miejsce przeprowadzania postępowania dowodowego. Zgodnie z jego podstawową treścią:
Art. 235 § 1. Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany).
Przepis ten ustanawia zasadę bezpośredniości w postępowaniu dowodowym, zgodnie z którą dowody powinny być przeprowadzane bezpośrednio przed sądem rozpoznającym sprawę. Ta zasada ma głębokie uzasadnienie praktyczne – pozwala sędziemu na osobiste zapoznanie się z dowodem, ocenę wiarygodności świadków i pełne zrozumienie przedstawianych faktów.
Jednocześnie ustawodawca realistycznie wprowadza wyjątki od tej zasady, uznając, że w niektórych sytuacjach przeprowadzenie dowodu przed całym składem orzekającym może być niemożliwe, nadmiernie kosztowne lub znacząco utrudnione.
Nowelizacje art. 235 KPC i ich znaczenie
W ostatnich latach art. 235 KPC przeszedł istotne zmiany, które odzwierciedlają postęp technologiczny i dążenie do usprawnienia postępowania sądowego. Przełomowym momentem było wprowadzenie § 2 do art. 235 KPC:
Art. 235 § 2. Jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość.
Ta nowelizacja otworzyła drzwi do cyfryzacji postępowania dowodowego, umożliwiając przeprowadzanie dowodów na odległość przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej. Ma to ogromne znaczenie praktyczne, szczególnie w przypadku przesłuchania świadków czy biegłych znajdujących się w znacznej odległości od siedziby sądu, a także w sytuacjach nadzwyczajnych, jak pandemia.
Dodatkowo, wprowadzony art. 2351 KPC doprecyzował techniczne aspekty przeprowadzania dowodów na odległość, zapewniając, że takie postępowanie jest równoważne z tradycyjnym przeprowadzeniem dowodu przed sądem. Te zmiany stanowią ważny krok w kierunku nowoczesnego i efektywnego wymiaru sprawiedliwości.
Praktyczne zastosowanie art. 235 KPC
W codziennej praktyce sądowej art. 235 KPC znajduje zastosowanie w różnorodnych sytuacjach:
Zlecenie przeprowadzenia dowodu sędziemu wyznaczonemu
Gdy przeprowadzenie dowodu wymaga czynności poza siedzibą sądu, na przykład oględzin nieruchomości będącej przedmiotem sporu, sąd może wyznaczyć jednego z sędziów składu orzekającego do przeprowadzenia tego dowodu. Sędzia wyznaczony działa wówczas jako „oczy i uszy” całego składu, a protokół z przeprowadzonej czynności staje się częścią materiału dowodowego rozpatrywanego przez cały skład orzekający.
Zlecenie przeprowadzenia dowodu sądowi wezwanemu
W sytuacji gdy świadek mieszka w znacznej odległości od siedziby sądu rozpoznającego sprawę, ekonomicznym i praktycznym rozwiązaniem jest skorzystanie z instytucji pomocy sądowej. Sąd właściwy dla miejsca zamieszkania świadka (sąd wezwany) przeprowadza wówczas przesłuchanie na podstawie pytań przesłanych przez sąd rozpoznający sprawę. Ta procedura pozwala zaoszczędzić czas i koszty związane z podróżą świadka, jednocześnie zapewniając pozyskanie niezbędnych zeznań.
Przeprowadzenie dowodu na odległość
Zgodnie z art. 235 § 2 KPC, sąd może zdecydować o przesłuchaniu świadka lub biegłego za pośrednictwem wideokonferencji. Ta nowoczesna forma przeprowadzania dowodu łączy zalety zasady bezpośredniości (sąd widzi i słyszy świadka) z praktycznymi korzyściami (brak konieczności fizycznej obecności). Jest szczególnie wartościowa, gdy świadek przebywa za granicą, jest chory lub gdy inne okoliczności utrudniają stawiennictwo w sądzie.
Konsekwencje naruszenia art. 235 KPC
Naruszenie zasad przeprowadzania dowodów określonych w art. 235 KPC może prowadzić do poważnych konsekwencji procesowych, które mogą wpłynąć na wynik całego postępowania:
- Dowód przeprowadzony z naruszeniem zasad może zostać uznany za niedopuszczalny
- Naruszenie zasady bezpośredniości może stanowić skuteczną podstawę apelacji
- W skrajnych przypadkach sąd wyższej instancji może nakazać powtórzenie części lub całości postępowania dowodowego
Dla stron procesowych oznacza to potencjalne wydłużenie postępowania i zwiększenie jego kosztów, dlatego tak istotne jest prawidłowe stosowanie przepisów dotyczących postępowania dowodowego, w tym art. 235 KPC, zarówno przez sąd, jak i przez profesjonalnych pełnomocników.
Podsumowanie
Artykuł 235 KPC stanowi fundament procedury przeprowadzania dowodów w postępowaniu cywilnym. Ustanawia zasadę bezpośredniości jako regułę, jednocześnie wprowadzając racjonalne wyjątki pozwalające na elastyczne dostosowanie procedury do konkretnych okoliczności sprawy.
Ewolucja tego przepisu odzwierciedla szersze zmiany zachodzące w wymiarze sprawiedliwości – dążenie do większej efektywności, wykorzystania nowych technologii i zapewnienia równowagi między formalnymi wymogami procedury a praktycznymi potrzebami stron i sądu.
Dla stron postępowania i ich pełnomocników dogłębna znajomość art. 235 KPC i umiejętność strategicznego wykorzystania możliwości, jakie daje ten przepis, może mieć kluczowe znaczenie dla skutecznego przedstawienia materiału dowodowego i ostatecznego wyniku sprawy. W skomplikowanych postępowaniach właściwe zaplanowanie procesu dowodowego, z uwzględnieniem wszystkich opcji, jakie daje art. 235 KPC, może przesądzić o sukcesie procesowym.